- آیا اینترنت با شناختی که ما از آن داریم، شیوه مناسبی برای دستیابی به دموکراسی است؟
- آیا دموکراسی چیز خوبی است؟
کاربری و مردم پسندی اینترنت با سرعت بی سابقه ای در حال گسترش یافتن است. یکی از رؤیاهای قدیمی بشر دسترسی به آزادی بیان و جامعه دمکراتیک است. می خواهیم بدانیم فراگیری اینترنت چه تاثیری روی دموکراسی خواهد داشت. این نوشتار برای کسانی که باور عمیقی به دموکراسی هم ندارند، احتمالا مفید خواهد بود.
دموکراسی مستقیم در برابر دموکراسی نمایندگی
واژه فورَم(forum) به معنای بازار یا بازرگاه(market place) است، جایی که در آن شهروندان برای بحث و مناظره در خصوص مسائل عمومی جمع می شدند و تبادل نظر می کردند و در پایان با رأی گیری برابر، تصمیم گیری می کردند. این روش در شهرهای بسیار کوچک و خودمختار امکان پذیر بود. این همان دموکراسی مستقیم است.
با توجه محدودیت هایی که دموکراسی مستقیم دارد، برای تصمیم گیری در مورد مسائلی که در سطح کشور است، باید کسانی توسط رأی دهنگان انتخاب شوند که از طرف آنها تصمیم گیری کنند. این همان دموکراسی نمایندگی است.
تصمیم گیری رؤسایل قبایل در مناطق مختلف جهان شکلی از دموکراسی نمایندگی است، به طوری که رؤسا حمایت طرفداران خود را دارند تا از منافع آنها دفاع کنند.
شهروندانی که از فروم واقعی تصمیم گیری کنار زده می شوند، با روش دموکراسی نمانیدگی ایفای نقش می کنند.
ضرورت دموکراسی نمایندگی در جوامع بزرگ و افزایش جمعیت روشن است.
مشکلات دموکراسی نمایندگی
وقتی اختلاف نظرهایی بین کسانی که به یک نماینده رأی داده اند به وجود می آیند، تکلیف نماینده چیست؟
در مورد مسائل غیرقابل پیش بینی(جدید) که بعد از انتخابات اتفاق می افتد، نماینده چه موضعی را باید بگیرد؟
پاسخی که می توان داد این است که، نمایندگان رایزنان سیاسی موکلین خود هستند یعنی مسؤل هدایت امور سیاسی از طرف مردم هستند ولی هرگز تحت فرمان آنها نیستند. بنابراین انتخابِ بهترین اقدامات یا سیاست گذاری ها با نماینده است.
با این روش، احتمال اینکه نماینده از خواسته ها و اولویت های موکلانش دور بشود وجود دارد. یعنی حکومت برای مردم است ولی نه به وسیله مردم.
با این شکل، جایگاه مردم در تصمیم گیری بسیار تنگ و باریک می شود و عملا صدای شهروندان عادی بین دو انتخابات خاموش است. شهروندان برای اعمال خواسته های خود تا انتخابات بعدی باید صبر کنند.
برقراری ارتباط مستمر و موثر بین شهروندان و نمایندگان در زمان بین دو انتخابات به حل این مشکل کمک خواهد کرد. ولی اشکال ذاتی این راه حل این است که تنوع موضوعات و گستردگی جغرافیایی باعث می شود که برقراری ارتباط را بسیار سخت و پرهزینه می کند. مثلا تجمع رای دهندگان و نمایندگان در یک مکان و زمان مشخص همیشه میسر نیست. مسائل سیاسی و اجتماعی دائما در حال تغییر و تحول هستند و هر روز اتفاقات جدید رخ می دهد; آیا تشکیل جلسه برای هریک از آنها منطقی است؟
برای کمک به دمکراسی اینترنت از راه می رسد
ابزار و وسائل جدید ارتباطی تماماً مرهون نوآوری های تکنولوژیک بوده و با مطبوعات چاپی آغاز شده، و نیز راه های جدید بیان نظرات سیاسی، عمیقاً این وضعیت را دگرگون ساخته است. می توان استدلال کرد که این ابزارها هر یک به نحوی یکی از نقایص دموکراسی نمایندگی را مرتفع ساختند و در نتیجه آن را به ایده آل اولیه اش نزدیک تر کرده اند. این ملاحظات درباره دموکراسی و تکنولوژی زمینه و مبنای مساعدی برای بحث در خصوص اینترنت را فراهم می آورد:
- در دسترس و کارا بودن وسائل ارتباط جمعی و آزادی بیان، عناصر مهمی در تحقق دموکراسی محسوب می شوند.
- ما در اینترنت به طور بی سابقه ای، ابزارهای خوبی برای برقراری ارتباط و آزادی بیان داریم.
با دو فرض بالا می توانیم ادعا کنیم که:
اینترنت
به طرز بی سابقه ای شکل مناسبی از دموکراسی را در اختیار ما قرار می دهد.
…
مزایایی اینترنت(ایمیل و پیام رسان ها) نسبت به دیگر شکل های ارتباطی
- تمام مزیت های تلفن، نامه، فکس را بدون معایب و مشکلات مربوطه شان، یکجا در خود جمع کرده و برای بسیاری جذابیت دارد. می توان یک نامه اداری و رسمی را از طریق ایمیل ارسال کرد بدون اینکه نیاز به تهیه کاغذ، پاکت، تمر و مراجعه به صندوق پستی داشته باشیم. سرعت تلفن نیز در دل اینترنت نهاده شده است.
- در تلفن اجبار به پاسخ آنی و بدون تأمل هست ولی در فضای اینترنت چنین اجباری وجود ندارد و فرصت برای سنجیده برای هر کسی هست.
- در ارتباط تلفنی نیاز به هماهنگی قبلی هست، یعنی اینکه برای ارتباط، هر دو طرف هم زمان باید در دو طرف خط حاضر باشند(حالت standby)، در حالی که ایمیل و پیام رسان ها حضور طرفین در زمان ارتباط الزامی نیست. ارتباط یک فرد با چند نفر به راحتی و بدون هزینه اضافی در فضای مجازی مهیا است.
با مزایایی که اینترنت دارد می توان برای تشکیل و حفظ احزاب، لابی ها و گروه های که هم علاقه هستند، استفاده کرد تا شکاف بین دموکراسی مستقیم و نمایندگی را کاهش داد.
با ظهور فضای مجازی(ایمیل و پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی) افراد و گروه ها می توانند با راحتی بیشتر و هزینه کمتر در مناظره های عمومی شرکت کنند در حالی که ریسک شناخته شدن در انظار عمومی نزدیک صفر می شود. نهادهای سیاسی روی چنین مزیت هایی سرمایه گذاری کلان کرده اند و این برای دموکراسی بسیار مفید است.
یکی از ویژگی های برجسته تکنولوژی های مردم پسند فشار قدرتمندی است که همواره در جهت کاهش قیمت آنها وجود دارد. این امر در اذهان عمومی یعنی کاهش قیمت خرید اینگونه کالاها و خدمات با گذشت زمان رخ خواهد داد. وب از تکنولوژی های مردم پسند هست که در جای جای دنیا با سرعت بسیار زیادی در حال نفوذ می باشد.
اینترنت تاثیرات بسیار مهمی روی فرایندهای سیاسی دولت های دمکراتیک و حتی غیردمکراتیک گذاشته است و این تأثیرات روز به روز در حال افزایش نیز هست. مادامی که شکل ساختار سیاسی را به عنوان یکی از عناصر مهم حیات بشری بدانیم، می توان گفت که زندگی بشر در حال تحول و دگرگونی عظیمی قرار گرفته است.
پرسش: آیا سمت و سوی این تحول مثبت است؟ اگر پاسخ یک بلی بی قید و شرط باشد، آیا ایده آل دموکراسی هم هست؟ آیا چنین تأییدی روا است؟
اینترنت و کاستی های دموکراسی
تصمیم گیر های جمعی مانند یک انتخابات، تنها یک کار مکانیکیِ رسیدن به یک تصمیم نهایی نیست. چگونگی شکل و جهت دادن به افکار و نظرات یک تصمیم سازی، کارکرد مهمتر انتخابات است. در مسیر مبارزات انتخاباتی زمینه ای فراهم است که افراد و گروه های سازمان یافته با استفاده از کلیه شیوه های مرسوم مانند رسانه ها، به معرفی خود بپردازند. اگر به تجربه جوامع توجه کنیم متوجه این موضوع خواهیم شد که هرچه تکنولوژی ارتباطاتیِ قوی تر باشد، قدرت معرفی و ارائه گروه ها بیشتر خواهد شد.
اینترنت مشکلات خودش را هم دارد
1- توزیع نامتوازن ثروت اینترنت: اینترنت را می توان یک ثروت فرض کرد، بر این اساس در حال حاظر شواهد قانع کننده ای در دست است که نشان می دهد ثروت نسبی در اینترنت به اندازه سایر رسانه ها است. یعنی ارائه و معرفی افراد و گروه های بزرگ نسبت به گروه های کوچک با کیفیت و کمیتی بسیار بالاتری انجام می شود. با قدرتی که آنها(گروه های بزرگ) دارند توانسته ابزارهای و تکنیک های مؤثرتری را برای تأثیرگذاری در افکار عمومی به کار گیرند. توزیع نامتوازن ثروت اینترنت، خطر سوگیری رأی دهندگان به سمت ثروتمندان درفضای مجازی را به وجود آورده است.
2- هرچیزی که زیاد شد، بی ارزش می شود: اینترنت فضای بی نظیری برای بیان و عرضه افکار و عقاید ایجاد می کند، پدیده اتلاف و ضایع شدن منزیت خودش را نشان خواهد داد. با گسترش و نفوذ اینترنت دیگر توجه عمیق و دقیق مردم به آن کم خواهد شد هرچند اطلاعات و مطالب مفیدی در آن باشد. بنابرین احتمال اینکه رأی دهنگان بر اساس منطق و عقلانیت تصمیم گیری کنند کاهش می یابد.
3- انتشار اطلاعات نادرست و خطرناک آسان شده است: اینترنت به نشر اطلاعات مفید و خوب و اطلاعات مخرب و نادرست به یک اندازه کمک می کند. بر اساس سوگیری شناختی، انسان ها همواره دوست دارند به دنبال چیزها یا کسانی بروند که عقاید، افکار و ایده هایشان تایید و تقویت کنند(کبوتر با کبوتر، باز با باز، – کند هم جنس با هم جنس پرواز). بنابرین دلیلی وجود ندارد که از اینترنت توقع داشته باشیم که به عنوان یک عامل کنترل کننده افکار و عقاید و رفتارهای نامعقول سیاسی در یک دمکراسی عمل کند بلکه برعکس ممکن است نابخردی را تشدید کند.
جمله پایانی: خطر هرج و مرج وجود دارد.
به نظر می رسد این ایده که ارتباطاتِ بیشتر و با کیفیت در اینترنت باعث نشر اطلاعاتی می شود که توافق بیشتر روی آن در شهر(دولت شهر) وجود دارد یک امید واهی است. محتمل تر این است که تجزیه و تفرقه بزرگتری رخ دهد، تجزیه و تفرقه ای که می توان آن را هرج و مرج نامید. امیدهایی که یک فرد دموکراسی خواه به ظهور اینترنت بسته است بسیار خوش بینانه است. اجماع عمومی فقط یکی از نتایج مناظرات سیاسی است، و هرج و مرج وجه دیگر آن.
متن حاضر از کتاب “جستاری فلسفی در ماهیت اینترنت” نوشته “گوردن گرام” و ترجمه مرحوم”محمدرضا امین ناصری” برداشته آزاد شده است.